Na decennia liefdeloos gebruik krijgt een beeldbepalend complex in de Spoorhoek een nieuwe bestemming. Dankzij het enthousiasme van vastgoedontwikkelaar en erfgoed liefhebber Theo de Rijk, die oog heeft voor verborgen schoonheden én gevoel voor de leefbaarheid van de buurt.
afbeelding: Hommelstraat 31, het begin van De Goedkoope Winkel
Het kan buurtbewoners haast niet zijn ontgaan: de panden aan de Van Muijlwijkstraat, Hommelstraat en Spoorwegstraat waarin tot eind jaren negentig de Albert Heijn zat (en vervolgens Switch, Tape en VM23) zijn sinds begin september in hoog tempo leeg gesloopt. Op Hommelstraat 31 begonnen de gebroeders Rieter in 1905 een filiaal van De Goedkoope Winkel, dat zij in 1914 uitbreidden met een nieuw warenhuis met pakhuis aan Spoorwegstraat 12-16 waar zij zelf boven gingen wonen. In 1936 verkochten ze hun panden aan de firma HAWEKO van de familie Kohlmann.
Afbeelding: De naoorlogse gevel van Hommelstraat 31
Hommelstraat 31 raakte in de oorlog zo zwaar beschadigd dat de gevel van de grond af aan moest worden herbouwd. Na de aanleg van de Van Muilwijkstraat in 1961 verkocht HAWEKO de panden aan Albert Heijn. Die verlegde de ingang van de zelfbedieningswinkel naar een nieuw aangebouwd stuk aan die nieuwe straat. Na het vertrek van AH werd de begane grond van deze panden de afgelopen twintig jaar zo ernstig verwaarloosd dat het een van de lelijkste plekken van Arnhem werd. Maar daar komt nu dus eindelijk verandering in.
Afbeelding: Van Muijlwijkstraat in 1978 met links het Albert Heijnfiliaal
Aandacht
Na 55 jaar gebruik als achterkant komt aan de Spoorwegstraat de oude warenhuisgevel van De Goedkoope Winkel weer tevoorschijn en krijgen Hommelstraat 31 en Van Muijlwijkstraat 23 hun wederopbouwgezicht terug. Tot opluchting van de omwonenden komen er ruime huurappartementen in. Alleen op de begane grond aan de Van Muilwijkstraat mag dat niet en is ruimte voor een andere bestemming; omgevingsvriendelijke horeca of een winkel.
De nieuwe eigenaar, Theo de Rijk, is inmiddels een bekende verschijning in de buurt; een energieke man die van het begin af aan met iedereen in gesprek is over zijn plannen. Vanuit Bilthoven blijkt hij al jaren in Arnhem actief te zijn. ‘Via een Arnhemse makelaar kwam ik hier zo’n vijftien jaar geleden monumentale panden op het spoor die stonden weg te kwijnen. Officieel waren het geen monumenten, maar in mijn ogen hadden ze duidelijk bijzondere erfgoed kwaliteiten. Dat bleek meestal ook wanneer ik de archieven indook om naar de oude tekeningen te kijken. De blauwdrukken geef ik vervolgens aan een bouwmanagementbureau dat mijn plannen verder uitwerkt.’
Afbeelding: Bouwtekening Van Muijlwijkstraat 23 dat later uiteindelijk een verdieping minder kreeg
Zo raakte hij onder andere betrokken bij het Modekwartier in Klarendal. ‘Daar stonden zoveel mooie panden te schreeuwen om positieve aandacht. Ik ben altijd op zoek naar mogelijkheden om zulke panden te conserveren. Dat lukt door er appartementen in te maken.’ De afgelopen jaren zorgde hij op die manier voor een metamorfose van een rijtje voormalige corporatiewoningen aan de Hommelseweg tegenover speelplaats de Leuke Linde. Sinds kort is aan dezelfde straat, tegenover het Luthers Hofje, ook de Jugendstilgevel van de voormalige De Gruijterfiliaal aan de Hommelseweg weer in zijn volle glorie te bewonderen. Alle appartementen erachter zijn al verhuurd.
Spannend
De bedoeling van De Rijk is om in de Spoorwegstraat de gevel van De Goedkoope Winkel uit 1914 in ere te herstellen. Die is indertijd ontworpen door de bekende Arnhemse architect Willem G. Welsing. Door de rigoureuze ingrepen van Albert Heijn met laad- en losvoorzieningen en aftimmeringen was die gevel 55 jaar verstopt. Het wegslopen van alle AH-sporen was spannend voor De Rijk: ‘Gelukkig is er van de oude gevel in de Spoorwegstraat meer bewaard gebleven dan ik verwachtte. Zo zijn de gietijzeren pilaren en de oude muursteentjes tevoorschijn gekomen en kijken we binnen nu weer aan tegen het oude betimmerde winkelplafond. Die plafonds ga ik na het isoleren zeker terugbrengen in de toekomstige appartementen.’
afbeelding: Spoorwegstraat 12-16 vlak na de oplevering in 1914
In het achterliggende pakhuis zijn prachtige dikke houten balken zichtbaar. Dankzij zijn grote voorraad oude bouwmaterialen kan De Rijk waar nodig oude constructies herstellen. Ook de naoorlogse gevels in de Hommelstraat en de Van Muijlwijkstraat krijgen de aandacht die ze verdienen. Nu de oude gevelpanelen en raamprofielen tevoorschijn zijn gekomen en zwart geschilderd worden, ziet de hoek met de Hommelstraat er al veel beter uit. Een mooi inpandig terras op de begane grond moet er een aantrekkelijke plek van maken. ‘De tijd zal leren of dat werkt’, stelt De Rijk, ‘Ik hoop op een vliegwieleffect voor de hele buurt.’
Afbeelding: Theo de Rijk bij de gietijzeren profielen die tevoorschijn zijn gekomen in de Spoorwegstraat. In zijn handen een ontwerp voor de gevellampen die daar terugkomen.
Leefbaarheid
Wat de grootte van de appartementen betreft heeft De Rijk inmiddels zijn lesje geleerd: ‘In het Spijkerkwartier heb ik in het verleden in een monumentaal pand studio’s van 48 m2 gerealiseerd, maar inmiddels besef ik dat de leefbaarheid en continuïteit van de buurt daarmee niet gediend is. Daarom maak ik in dit complex alleen appartementen van minstens 70m2 met een huur net onder de vrijesectorgrens, zodat mensen eventueel huurtoeslag kunnen aanvragen. In het centrum van Arnhem is veel vraag naar dit type grotere woningen waar mensen langer dan een paar jaar kunnen blijven. Dit project moet een positieve impuls aan de buurt geven.’
De Rijk begrijpt niet dat veel Arnhemmers hem voor gek verklaren omdat hij oude panden met respect voor de geschiedenis een nieuwe bestemming geeft die lang mee gaat. ‘Door het opknappen van de parels probeer ik een positieve ontwikkeling op gang te brengen. Arnhem heeft zoveel mooie en interessante panden die zo’n investering waard zijn, ook al hebben ze officieel geen monumentenstatus. Helaas verdient de bouwwereld meer aan sloop en nieuwbouw en zijn daardoor al veel waardevolle panden verloren gegaan.’ Aan kennis en ervaring bij de gemeente ligt het volgens hem niet: ‘Met het advies van de uitmuntende afdeling Erfgoed van de gemeente Arnhem zijn hier nog zoveel interessante panden geschikt te maken voor bewoning. Misschien moet je van buiten komen om dat te zien, maar mijn handen blijven hier jeuken.’
geschreven door Jolanda Keesom (c)
Meer lezen over de Spoorhoek vroeger en nu?
lees dan ook het Spoorboekje over de afgelopen 150 jaar in de Spoorhoek