Opzet van Spijkerlab
De wijk heeft sinds opheffing van de prostitutie in 2004 nog geen wezenlijke verandering
ondergaan in de openbare ruimte. Veel inrichting die daarmee samenhing is nog steeds
aanwezig zoals bijvoorbeeld paaltjes tegen wildparkeren, afsluitingen van straten, afbakeningen
van fietsstroken, afgesloten pleinen en speelplekken, enzovoort. De gemeente gaat
nu eindelijk het lang beloofde programma voor achterstallig onderhoud uitvoeren (het ‘Buiten
Gewoon Beter’ programma) dat vertraagd is door de bezuinigingen tijdens de crisis. En er is nu
ook nieuw beleid ( ‘van Wijken Weten’ ) dat het mandaat meer bij de wijk legt als deze zelf een
mening heeft over het te voeren beleid en ontwerp. Het Spijkerkwartier wil dat initiatief graag
naar zich toetrekken.
Daarvoor hebben we in het visieplan voor de korte termijn het doel geformuleerd om in ieder
geval op één locatie van beperkte omvang te laten zien hoe een samenhangend ontwerp van
openbare ruimte en private ruimte er uitziet. Een locatie ter inspiratie én evaluatie voor de rest
van de wijk. Uiteindelijk zijn dit twee locaties geworden als gevolg van overleg en discussie met
wijkbewoners. Eén locatie betreft het klassieke deel van de wijk met 19e eeuwse bebouwing.
De andere locatie betreft een stadvernieuwingslocatie uit de jaren ‘80 waar het aandeel
huurwoningen groot is (en niet uitblinkt in architectonische kwaliteit).
Bewoners rond deze locaties hebben zelf de handschoen opgepakt. Zij gaan een integraal
ontwerp voor twee pilotlocaties maken. Voor begeleiding en ondersteuning van dit ontwerp
willen we een externe landschapsarchitect inschakelen die met een onbevooroordeelde helicopterview naar de wijk en de bewoners kan kijken.
In eerste instantie zal er een ontwerp voor de pilotlocaties moeten komen. In tweede instantie
verschaft dit ontwerp ons handvatten om op zoek te gaan naar financiële middelen om
(onderdelen van) het plan te realiseren. Dit kan uit gemeentelijke of provinciale bron zijn maar
we zien ook mogelijkheden om als wijk inkomsten te genereren.
Toelichting op de specifieke opgaven waarop het lab zich zal richten.
Het is de bedoeling dat middels bewonersparticipatie een ontwerp tot stand komt dat hier integraal antwoord op geeft.
waterberheersing:
De wijk heeft door haar lage ligging en de enorme hoogteverschillen in de stad enorm te leiden
onder piekregenbuien. Naast maatregelen op stadsniveau om regenwaterretentie te realiseren
zullen in het Spijkerkwartier aanvullende maatregelen ontworpen moeten worden om regenwater
te bufferen én op te vangen. Omdat slechts 5% van de ruimte openbaar is kan de gemeente dit
niet alleen. Bewoners en andere gebruikers moeten hier dus bij betrokken worden.
klimaatbeheersing:
De gemeente Arnhem heeft een hitte-attentie kaart van de stad gemaakt waarop risicovolle
hittestress gebieden ingekleurd staan. Met name het centrum is hier uiteraard donkerrood
gekleurd maar ook het Spijkerkwartier kent een aantal hotspots.
Met name de dichtst bebouwde buurten behoren hiertoe. Ook hier zullen bewoners en vastgoed
eigenaren uit de wijk hun verantwoordelijkheid moeten nemen om maatregelen toe te voegen aan
hun warmte acumulerende steengoed omdat het probleem niet alleen in de beperkte openbare
ruimte opgelost kan worden.
onderhoud in combinatie met bewonersparticipatie
Op dit moment wordt onderhoud van de openbare ruimte door de gemeente openbaar aanbesteed
met als gevolg dat aannemers van ver komen. Zodra enigszins een werkrelatie met de wijk
opgebouwd is, loopt de contractperiode al weer af waarna de geschiedenis zich herhaalt. Dit
kan in de ogen van een aantal wijkbewoners beter. Een deel van het onderhoud in de wijk kan
ook door wijkbewoners zelf gedaan worden, eventueel onder de hoede van de gecontracteerde
aannemers. Ook in het Spijkerkwartier wonen werkzoekenden waaronder velen die baat kunnen
hebben bij een werkervaringsproject. Daarvoor is het buurtgroenbedrijf in oprichting. Het zou mooi
zijn als kleinschalig onderhoud voor en door wijkbewoners verricht kan worden. De inrichting
van de openbare ruimte zou dan zodanig moeten zijn dat hierin duidelijk gekaderde beheertaken
zitten. In het voorbeeld van onderhoud van boomspiegels moet begroeiïng gesnoeid moet
worden, afval opgeruimd en regenwaterafvoer gegarandeerd.
wijkeconomie in combinatie met bewonersparticipatie
De diversiteit van de wijk uit zich niet alleen in de bewoners maar ook in ondernemers. De wijk
kent zowel grote bedrijven als kleine mkb’ers. De wijkeconomie drijft ook op deze veelzijdigheid.
Velen werken in de wijk en wonen elders. Zij runnen bedrijfjes met een groot afzetgebied
tot ver in de regio en zelfs over de oostelijke landsgrens. Deze bedrijvigheid trekt ook veel
ondernemende bewoners aan waaronder veel zzp’ers die vanuit huis werken. Oude scholen en
kantoorgebouwen vinden een nieuwe functie als bedrijfsverzamelgebouwen. De wijk is een
aantrekkelijke lunchtijd locatie aan het worden voor de wijde omgeving. Dit vraagt ook wat van
de inrichting van de openbare ruimte. Meer ruimte voor voetgangers, meer plekken om buiten te
verblijven en een goede balans tussen ruimte voor bezoekers en bewoners. Dit succes van buurt
moet geen last voor de bewoners zijn.
synergie tussen functie en identiteit
Sinds de opheffing van de prostitutie in het Spijkerkwartier in 2004 is er nieuw elan in de wijk
ontstaan. Veel nieuwe bewoners en ondernemers vinden hun weg naar het Spijkerkwartier maar
oude bewoners die hun bijdrage hebben geleverd aan het veelzijdige (multiculturele) karakter
wonen er ook nog steeds en het is van belang dat dat zo blijft.
De rafelrandjes die de identiteit van de wijk hebben bepaald zouden met het badwater wel
eens weggespoeld kunnen worden tenzij het lukt om bij vernieuwde functionele inrichting
ook de identiteit van de wijk te vatten. Zo is bijvoorbeeld het Spijkerkwartier nog een wijk
met veel fietsers en dat willen we graag zo houden door deze te faciliteren met goede
stallingsmogelijkheden. Deze benodigde ‘fietsennietjes’ hiervoor zouden dan ook een uniek
ontwerp kunnen zijn die het karakter van de wijk weergeeft. Het straatbeeld waarin fietsen
overheersen blijft, hinderlijke bijwerking van geblokkeerde troitoirs verdwijnen.
grenzeloze stadsecologie waarin openbare ruimte en private ruimte samenwerken.
Vanaf de jaren ‘80 is in het Spijkerkwartier een aantal prachtige binnentuinen rijker geworden op
locaties waar aanvankelijk door de gemeente parkeerplaatsen beoogd waren. Het dan al groeiende
verzet in de wijk tegen de prostitutie is snel gemobiliseerd om de ongebreidelde facilitering van
de automobiliteit te keren. Dertig jaar later zijn deze groene oase’s in de wijk. De wijk gaat nog
steeds prat op deze monsterzege van weleer maar het is nu wellicht nog belangrijker om kleine
overzichtelijke succesjes te boeken. Kleine locaties in de straat maar ook in de (voor)tuinen waar
direct omwonenden zich uitermate betrokken voelen om de water- en klimaatbeheersing vorm
te geven maar ook de kwaliteit van de leefomgeving te verrijken met flora en fauna die ook op
grotere schaal in de stad een weefsel kunnen vormen dat zichzelf ontwikkeld en in stand houd.
Deze vlekken zullen grensoverschrijdend zijn dus enerzijds in de openbare ruimte, anderzijds
in voortuinen. Misschien is de volgende ‘binnentuin’ wel een parkeerplaats die ondanks het
aanwezige blik groen oogt en tal van beestjes huisvest.